συναξάρι

Εκκλησιαστικό βιβλίο που περιέχει σύντομες ή εκτενέστερες διηγήσεις σχετικά με τη ζωή και τα μαρτύρια των διάφορων άγιων. Τα κείμενα αυτά έχουν διαταχθεί κατά την εορτολογική τους σειρά και διαβάζονται στις λειτουργικές συνάξεις. Αυτά περιλαμβάνονται στα λειτουργικά βιβλία στην ακολουθία του όρθρου από την έκτη ωδή των κανόνων, συγκεντρωμένα δε σε μια ενιαία συλλογή αποτελούν τους Συναξαριστές. Στην αρχή τα Σ. περιορίζονταν μόνο στην αφήγηση των μαρτύρων της πίστης, σιγά-σιγά όμως προστέθηκαν σ’ αυτά βίοι άλλων άγιων, οσίων, ιεραρχών κλπ., ιστορικές αφηγήσεις για τα θέματα των διαφόρων γιορτών, της ανακομιδής των λειψάνων των διαφόρων αγίων, εγκαινίων ναών, σεισμών, εμπρησμών κλπ., καθώς και ορισμένες εποικοδομητικές διηγήσεις. Από τα Σ., άλλα έχουν ιστορική μορφή, άλλα είναι λαϊκές διηγήσεις και άλλα εγκωμιαστικοί λόγοι. Επειδή μάλιστα περιέχουν πολλές γνώσεις (θεολογικές, ιστορικές, γλωσσικές λαογραφικές κ.ά.) και διαφωτίζουν το βυζαντινό πολιτισμό, τράβηξαν την προσοχή διαπρεπών θεολόγων, φιλόλογων και ιστορικών, οι οποίοι τα μελέτησαν προσεκτικά και τα δημοσίευσαν σε ειδικά περιοδικά. Το αρχαιότερο Σ. φαίνεται ότι είναι του Συμεών του Μεταφραστή, έπειτα το Βασιλειανόν του Βασίλειου B’ και ακολουθεί το Σιρμονδιανόν, που ονομάστηκε έτσι από το Γάλλο ιησουίτη Σιρμόνδη που το ανακάλυψε. Το Βασιλειανόν διασκεύασε ο διάκονος Μαυρίκιος (12ος αι.) και τη διασκευή αυτή συμπληρωμένη και μεταφρασμένη δημοσίευσε ο Μάξιμος Μαργούνιος με τον τίτλο Συναξάρια (Βενετία, 1607). Άλλη μετάφραση του Μαυρίκιου με προσθήκες και βελτιώσεις κυκλοφόρησε ο Νικόδημος ο Αγιορείτης με τον τίτλο Συναξαριστής (Βενετία, 1819). Άλλες σχετικές εκδόσεις είναι: το Ημερολόγιο της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης του Σ. Μορτσέλι (Ρώμη, 1788), ο Μέγας Συναξαριστής του Κ. Δουκάκη (Αθήνα, 1889-1897, 14 τόμοι), το Βυζαντινόν εορτολόγιον του Μ. Γεδεών (Κωνσταντινούπολη, 1899) και το Σιρμονδιανόν συναξάριον της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης του Ντελέ (Βρυξέλλες, 1902).

* * *

το / συναξάριον, ΝΜ

1. εκκλ. σύντομη ή εκτενέστερη διήγηση για τον βίο, την πολιτεία γενικά και το μαρτύριο διαφόρων αγίων που είναι διατεταγμένη κατά εορτολογική σειρά και αναγιγνώσκεται στις λειτουργικές συνάξεις

2. μτφ. εκτενής και ανιαρή αφήγηση ή απαρίθμηση αμφίβολων πραγμάτων

3. φρ. «συναξάρι τού τιμημένου γαδάρου» — μεσαιωνικό έπος, πολύ διαδεδομένο στην Ευρώπη και στην Αφρική, βασισμένο σε πανάρχαιους ινδικούς και αισώπειους μύθους.

[ΕΤΥΜΟΛ. < συνάξις + κατάλ. -άρι(ον), πρβλ. αλφαβητ-άριον, ωρ-άριον λόγω τού ότι διαβαζόταν σε συγκεντρώσεις (συνάξεις) μοναχών].